دکتر علی حاجی‌پور(دکترای حقوق از دانشگاه سوربون فرانسه)سخن گفتن از حقوق انسان در قالب جدید و مدون را می‌توان یکی از مهم‌ترین ویژگی دوران معاصر نام نهاد.دانشوران حقوق و سیاست ،صاحبان قدرت و معلمان اخلاق و فضیلت همگی با مبانی و این انگیزه‌‌های متفاوت ،در باب چرائی و چگونگی حقوق انسانها سخن می‌گویند.رفع تبعیض‌های ناشی از جنسیت در ابعاد مختلف زندگی حقوقی بشر، با تاکید بر حقوق زن محور اصلی همه معاهدات ، اعلامیه‌های بین‌المللی و منطقه‌ای مربوط به حقوق زنان را تشکیل می‌دهد.
حقوق مدنی زن به دلیل گسترده وعام و فراگیر آن جایگاه ویژه‌ای دراین مجموعه دارد.به دلیل نقش بنیادین اقتصاد در زندگی خانوادگی و اجتماعی انسان ،دفاع از حقوق مالی زنان و از جمله بهره آنان از ارث اشخاص و حلقه‌های زنان را سخت به خود مشغول کرده است. از آن جایی که لازم است قبل از انجام هر گونه اقدامی در جهت برابری به مطالعه قواعد حاکم بر تعیین میزان ارث در ادیان و نظامهای حقوقی جهان بپردازیم.
در بحث برابری حقوق زن تنها نمی‌توان به فهرست کردن محرومیتهای زنان نسبت به مردان اکتفا کرد بلکه لازم است امتیازهای موجود (البته اگر باشد !) نیز مورد بررسی قرار گیرد.بنابراین در این مطالعه با موارد سه‌گانه‌ای روبرو هستیم :موارد مواجه محرومیت کلی یاجزئی زن نسبت به مرد ،موارد برخورد کلی یا جزیی زن از امتیاز نسبت به مرد و مواردی که زن و مرد در آن از حقوق برابر برخوردار بوده و هیچ گونه تفاوتی از جنسیت ناشی نمی‌شود.بدیهی است که نسبت به دسته‌ی سوم بحثی وجود ندارد .
بطور منطقی لازم است به بررسی مقاسه‌ای ارث زن و مرد در ادیان الهی و غیر الهی پرداخته شود و در میان ادیان غیر الهی بر اساس تقسیم بندی جغرافیایی نظرگاه هندی،چینی و ژاپنی مورد بررسی قرار گیرد اما علی رغم جستجوهایی که در منابع رایج ادیان غیر الهی صورت گرفت موضع قابل استنادی از این ادیان در خصوص میزان ارث زن ومرد و موارد اختلاف آن دو در بهره‌مندی از ارث مشاهده نمی‌گرددو .تنها به برخی از احکام اخلاقی زن یا به یک داوری کلی درباره جنس زن بسنده کرده‌اند.
بنابراین ،در این‌جا تنها به بررسی مساله در ادیان الهی می‌پردازیم.در بخش ادیان الهی وضعیت ارث زن و مرد در دین یهود،مسحیت،زرتشت و اسلام گزارش شده و تفاوتهای که بین زن ،تحت عناوین مادر،همسر،دختر ،عمه و خاله و مرد تحت عنوان پدر،شوهر،پسر، عمو و دایی،در مساله ارث وجود دارد ،مورد تحلیل و تاکید قرار میگیرد .درمقاله (2) بعد به مطالعه تطبیقی ارث زن و مرد در عمده‌ترین نظامهای حقوقی جهان ، به عنوان پاره‌ای از تمدنهای نامدار موجود خواهیم پرداخت.و قواعد حقوقی ارث برخی از کشورها از هردو نظام رومنی ژرمنی و کامن‌لا مورد مطالعه قرار میگیرد .سپس به بررسی مقایسه‌ای ارث زن و مرد در حقوق اسلام و ایران می‌پردازیم.در ابتدا مواد اختلاف، اعم از امتیازات و محرومیتهای ارثی زنان در حقوق اسلام بیان می‌گردد و پس از آن چگونگی انعکاس این موارد در در قوانین ایران بررسی می‌شود.
مقایسه ارث زن و مرد در ادیان الهی
الف-عمده ترین تفاوتهای موجود بین ارث زن و مرد ،اعم از محرومیتهای زن و امتیازات او در دین زرتشت به قرار زیر است :
1.بر طبق مقررات رسمی احوال شخصیه زرتشتیان، هنگامی که زن و شوهر در پی حادثه‌ای با هم بمیرند و یا اگر تنها یکی از آنها فوت کند، تقسیم ارث برآنها بر اساس جنسیت متفاوت خواهد بود .به این ترتیب که نسبت ارثیه پدر ،هر پسر دو برابر سهم یک دختر بهره‌مند خواهد شد و نسبت ارث مادر دختر و پسر بطور مساوی از سهم خواهند برد.در این حکم از یک سو شامل محرومیت جزیی زن {دختر} از ارثیه پدر خود هستیم و از سوی دیگر مشاهده می‌کنیم که مرد {پسر} از امتیاز معادل زن { دختر } در بهره‌مندی از ارث بر خوردار است.
2.درصورت انحصار وارث متوفی در چند برادر و خواهر اگر متوفی مرد باشد سهم هر برادر دو برابر خواهر خواهد بود .حال آنکه اگر متوفی زن باشد ، سهم هر برادر مساوی سهم خواهر است .
3.در صورت انحصار وراث متوفی در عمو و عمه اگر متوفی مراگر متوفی مرد باشد ،سهم عمو دو برابر عمه ااست،ولی اگر متوفی زن باشد ،عمه و عمو با هم بطور مساوی ارث خواهند برد.
.اگر متوفی مرد و وزثه او منحصر در خاله و دایی باشند دایی دو برابر خاله ارث خواهد برد ولی در همین صورت اگر متوفی زن باشد ،سهم ارث دایی و خاله مساوی است .
5.در صورت انحصار وارث در عمو و دایی ،خویشاوندان پدری یعنی عموها ترجیح داده شده وهمه، ارث را مالک می‌شوند.
6.در فرض انحصار وراث در پدربزرگ و مادربزرگ ،سهم پدر بزرگ از میراث متوفای مرد دو برابر مادر بزرگ است حال آنکه سهم آن دو ،از میراث متوفی زن بطور مساوی خواهد بود.
به این ترتیب مشاهده می‌گردد که در آئین زرتشت زن تحت عنوان متعدد در صورتی که متوفی مرد باشد با محرومیت جزئی از ارث مواجه است وبهره‌ای معادل نصف مرد دارد البته در این دین زن و مرد تحت عنوان {{پدر و مادر}} از ارث برابر برخور دارند.
همچنین زن و شوهر در صورتی تنها وارث باشند بطور مساوی از ارث بهره مند می‌گردند هر دو نصف دارایی را به ارث می برند .اما در صورتی که متوفی شوهر باشد و از خود اولاد (منظور فرزندانی که مرد از ازدواج دیگری دارد) نیز داشته باشد سهم الارث همسر یک ششم ،و اگر متوفی زوجه باشد و اولاد ( باز اولادی که از ازدواج دیگری دارد) هم داشته باشد سهم الارث شوهر او برابر با سهم دختر و پسر متوفی خواهد بود.
در آیین زرتشت به موارد نادری نیز از امتیازات {{زن}} در بهره‌مندی از ارث مواجه می‌شویم که از ان جمله می‌توان به دو مورد زیر اشاره کرد:
1.در صورت انحصار ورثه در دختر ، پسر و همسر ، هرگاه متوفی مرد باشد {{یک ششم }} ترکه سهم زوجه و مابقی آن ، به نسبت پسر دو برابر دختر تقسیم می‌گردد، ولی اگر متوفی زن باشد {{یک هشتم }} ترکه سهم زوج و بقیه بطور مساوی بین پسر و دختر تقسیم می‌شود.در این مورد ملاحظه می‌گردد که در شرایط برابر برای زن 16 و برای مرد 18 از ترکه اختصاص یافته است.
2.در قانون مدنی زرتشتیان در زمان ساسانیان {{ بند 10 از فصل 24}} آمده است :{{ اگر دختری بعد از فوت پدر بدنیا آید خرج عروسی او از ماترک پدر برداشته می‌شود}}
محور تفاوت مبتنی بر جنسیت در تقسیم ارثیه در دین زرتشت می‌توان در این خلاصه کرد که مرد در بهره‌مندی از ارثیه زن از سهم برابر با زن برخوردار است ،ولی زن در بهره‌مندی از ارثیه مرد ،سهمی معادل نصف مرد دارد جز دو موردی که از امتیاز برخوردار شده است
.ب.دین یهود
تفاوتهای اساسی ارث زن و مرد و بطور مشخص ،محرومیتهای کلی و جزئی زن در دین یهود به شرح زیر است:
1.در صورتی که متوفی زن فرزند باشد یعنی پدر و مادر او زنده باشند پدر به تنهایی در طبقه دوم وراث قرار میگیرد ،ولی مادر با محرومیت کلی از ارثیه فرزندش مواجه است واگر وراثت منحصر در پدر .مادر باشد تنها پدر از ترکه او ارث میبرد و مادر اصولا در هیچ یک از طبقات وراثت قرار نمی‌گیرد.
2.در صورتی که متوفی پدر باشد ودارای فرزند پسر حتی نوادگان پسری باشد دختر بهره‌ای از ارث پدر نخواهد داشت ولی دخترانی که در زمان حیات پدر به خانهء شوهر نرفته‌اند ،مادامی که شوهر نکرده‌اند برادارن موظفند تمام مخارج ولوازم تعلیم و تر بیت انها را تکلف نمایند وهنگامی که می‌خواهند به خانهء شوهر بروند به انان جهیزیه بدهند که جهیزیهء هر کدام نباید کمتر از یک دهم ارث پسران باشد و پدران می‌توانند بر حسب و وصیت سهم الارث دختران را نسبت به پسران نصف تعیین کنند
البته این قاعده ،در مقررات اصلاحی بعدی کلیمیان اصلاح گردیده و به موجب آن دختر چه ازدواج کرده باشد چه نکرده باشد نصف اولاد ذکور از اوموال پدر ارث میبرد
3.اگر چه زوجه در طبقهء اول وراثت از زوج قرار میگیرد ولی این امر در صورتی است که زوجه اولادی نداشته باشد ولی اگر دارای اولاد باشد تنها حق دارد مهریه و جهیزیه که در واقع اموال خود اوست مالک گردد و در صورتی که اولا نداشته باشد علاوه بر مهریه و جهیزهء خود یک چهارم ترکه زوج را به ارث میبرد.
البته ظاهر عبارت شرح تورات محرومیت کلی زوجه از ارث زوج است ، در آنجا می‌گوید :{این افراد از خویشاوندان خود ارث می‌برند ولی خویشاوندان وارث آنان نمی‌شوند} و از جمله‌ء این افراد {شوهر نسبت به همسرش } را نام میبرد
در مقررات اصلاحی ارث کلیمیان جهان ،اصلاحاتی در چگونگی ارث به نفع زوجه و به ترتیب زیر صورت گرفت:
در مقرراتالف: در جایی که زوجه اولاد دارد سهم الارث زوجه برابر سهم یک دختر که نصف سهم پسر است خواهد بود مشروط براینکه میزان مهر او بیشتر از سهم یک دختر نباشد که در این صورت فقط مهریه را میگیرد واگر مهریه کمتر از ارث دختر باشد بقیه را میگیرد
ب.هرگاه متوفی برادر و خواهر داشته باشد سهم زوجه برابر است با سهم یک فرزند ذکور بعلاوه مهریه و جهیزهء اوست اگر فقط والدین داشته باشد ،سهم زوجه برابر با یک چهارم ترکه است بعلاوه جهیزه و مهریه ولی در مورد سهم زوج از ترکه زوجه مقرر شده است که هر گاه زوجه اولاد داشته باشد یک دوازدهم ترکه سهم زوج و اگر زوجه اولاد ندارد یک نهم ترکه سهم زوج است و بقیه به پدر زوجه یا وارث پدر او می‌رسد همچنین در موردی که تنها وارث زوج است نصف ترکه به زوج و بقیه به خویشاوندان پدری زوجه می‌رسد .ولی اگر تنها وارث زوجه باشد یک چهارم به ترکه زوج بعلاوه جهیریه و مهریه به زوجه و بقیه سهم پدر یا اقوام پدری زوج خواهد شد.
4.در صورتی که پدر و پدر بزرگ تنها وارث باشند همه ترکه به پدر بزرگ می‌رسد و مادر برزگ سهمی ندارد
بعلاوه خویشاوندان منسوب به پدر متوفی بر خویشاوندان مادری او به شرح زیر برتری دارند:
5.اگر برادران مادری وپدری تنها وارث باشند فقط براداران پدری از ارثیه بهره مند می‌شوند
6.اگر عمو ودایی وارث باشند تنها عمو ارث میبرد
7.اگر عمه و خاله تنها وارث باشند فقط عمه ارث میبرد
۸.اگر عمو وعمه تنها وارث باشند تنها عمو ارث میبرد ،اگرچه هردو خویشاوند پدری هستند۹.
اگر خاله ودایی وارث باشند فقط دائی ارث میبرد
بنابراین در دین یهود با فهرست طولانی از محرومیتهای زن در ارث روبه رو هستیم که محور آنها عبارت است از :ملاک قرار دادن نسبت پدری در بهره‌مندی از ارث و محروم کردن منسوبات مادری .ترجیح دادن مردان بر زنان در میان منسوبات مادری و محرومیت کلی مادر وجزئی زوجه از ارث .اگر چه در برخیر مقررات متاخر یهودیان اصلاحاتی صورت گرفت ولی وضعیت کلی به قوت خود باقی است.
ج.دین مسحیت
در دین مسیح تفاوت قابل مقایسه‌ای در تقسیم ارث زن و مرد که ناشی از جنسیت باشد،مشاهده نمی‌گردد. در این دین دختر وپسر ،برادر و خواهر،پدرو مادر،پدر بزرگ و مادربزرگ ،عمه و عمو و نوادگان دختر و پسر همه از ارث مساوی برخوردار هستند و جنسیت تاثیری در تعیین سهم الارث انان ندارد زوج و زوجه در صورتی که تنها وارث باشند از بهره‌ای مساوی برخوردارند ولی در صورتی که همراه آنان وارث دیگری از قبیل اولاد وجود داشته باشد تفاوتهایی در سهم الارث زوجین در شرایط برابر مشاهده می‌گردد که با توجه به رژیم حاکی بر ارث زن و مرد در دین مسیح قابل توجه نیست.
حقوق زنان، اسناد بين المللي ، موضع ايران 
مشاوره حقوقی رایگان